Giriş
2017 senesinde Amerikan Doları karşısında ulaştığı, “astronomik” olarak nitelendirilebilecek değerle medyatik hale gelen ve dünya kamuoyunda kendinden söz ettiren Bitcoin (BTC), Finans Teknolojisi (“Fintech”), bilgi teknolojisi (Information Technology “IT”) bankacılık hukuku ve sermaye piyasası hukukunun unsurlarını barındıran disiplinler arası bir konu olmaya adaydır. İsmi çoğu zaman Blokzinciri (Blockchain) teknolojisiyle birlikte anılan ve aslında onlarca kripto para biriminden yalnızca biri olan ve alternatif para birimi olarak da değerlendirilen Bitcoin, oldukça kapsamlı olan Blokzinciri teknolojisinin bir kullanım alanını teşkil etmektedir. Ülkemizde ve dünyada öncelikle yüksek ivmeli değer artışıyla gündeme gelen Bitcoin özelinde sanal paralar, günümüzde de Initial Coin Offering (“ICO”), Crowdfunding, yani İlk (Sanal)Dijital Para Arzı ve Kitlesel Fonlama ile gündeme gelmektedir. Bitcoin ve diğer sanal para birimlerinin fiziksel bir varlıkları olmaması ve sermaye piyasası hukuku bağlamında bir para biriminin temel özelliklerinden bazılarını taşımaması nedeniyle yasal statüleri oldukça tartışmalıdır. Birtakım görüşlere göre Bitcoin gibi kriptografi altyapılı sanal paralar bir para birimi teşkil etmenin şartlarını sağlamadıkları için bir para birimi olarak değil, bir emtia olarak kabul edilmeli ve nitelik olarak bir yatırım aracı olarak değil bir değişim aracı olarak kullanılmalıdır(i). Bilgi teknolojisi anlamında devrim niteliğinde olan Bitcoin özelinde blokzinciri teknolojisine bu makalede genel hatlarıyla değinilecek ancak ağırlık bu teknolojinin ve genel kullanıma açık bir değer birimi olan Bitcoin’in yasal statüsüne verilecektir.
Kavramlar ve Konseptler
Blokzinciri, Bitcoin, Sanal Para, Kriptografi, ICO ve diğer teknik terimlerin sıklıkla kullanıldığı bu alanda öncelikle kavramların açıklanmasının okuyucu açısından da kolaylık sağlayacağı görüşündeyiz. Genel anlamıyla blokzinciri teknolojisi, Bitcoin’in kurucusu olarak kabul edilen Satoshi Nakamoto tarafından kripto paranın altında yatan bir teknoloji bileşenini kriptografik olarak birbirine zincirlenmiş bir dizi veri bloğu olarak tanımlamaktadır(ii). Öte yandan elektronik para ise, Avrupa Birliği’nin 2009/110 sayılı Elektronik Para Kuruluşlarının Kurulması, Faaliyetlerinin Sürdürülmesi, Denetimi Direktifi(iii)’nin 2. maddesine paralel olarak 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymetler Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun’un (“6493 s.k.”) 3. maddesine göre elektronik para ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, bu Kanunda tanımlanan ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değeri ifade etmektedir. Sanal para ise yukarıda tanımlanan elektronik paranın bir çeşidini oluşturmakta olup Avrupa Merkez Bankası tarafından düzenlemesi olmayan onu geliştirenler tarafından çıkarılan ve kontrol edilen ve belli bir sanal çevre içinde kabul gören dijital para olarak tanımlanmaktadır(iv). En bilinen sanal para olan Bitcoin, kriptografi çalışma prensibine dayanan ve denkler arası (peer-to-peer) ve geriye alınması mümkün olmaksızın transfer edilebilen, açık-kaynaklı bir protokole dayanan, hiçbir merkezi otorite tarafından arz ve takip edil(e)meyen, arzın ve işlem onayının şahıslar tarafından elektronik ortamda madencilik(mining) faaliyeti yoluyla sağlandığı, toplam arzın 21 milyon BTC ile sınırlandırıldığı, kullanıcıların anonim kaldığı bir kripto parayı ifade eder(v). Blokzinciri teknolojisinin temel yapıtaşı niteliğindeki kriptografi ise gizli yazım metotları, kodları ve teknikleri ile ilgilenen bilim dalıdır(vi). Bilişim şirketleri, ilk kripto para birimi olan Bitcoin ve peşinden Ethereum (ETH)’un Amerikan Doları karşısındaki yüksek hızlı değerlenişinden sonra kripto para pazarına girmeyi mali olarak verimli görmüş ve kendi kripto para birimlerini kullanıcıların hizmetine sunmuşlardır. Her yeni kripto para birimi bir proje olarak kabul edilmiş ve söz konusu şirketlerin yatırım ve hizmet maliyetlerini karşılamak üzere fon sağlamak amacıyla, ilk halka arza (initial public offering) benzer nitelikte, ICO’lar gerçekleştirilmiştir. Yatırımcılar bu yolla, düşük maliyetle, proje aşamasında dijital varlık(token) satın almış, bu yolla girişimcilere fon sağlamış ve bu kripto para biriminin piyasaya sürülmesinden sonra olası değer yükselişiyle fayda elde etmeyi amaçlamışlardır. Bu konuda örnek vermek gerekirse, 2014 senesinde Ethereum’un ICO yoluyla arzı ile, 42 günlük süre zarfında 18 milyon Amerikan Doları fon sağlanmış; yatırımcılar ICO ile $0.30 birim fiyatı üzerinden token almış, Temmuz 2018 itibariyle token fiyatının $474 seviyesine ulaşmasıyla oldukça kayda değer bir kazanç elde etmişlerdir(vii).
Bitcoin’in Hukuki Nitelendirmesi ve Türkiye’deki Yasal Durum
Paranın ve ekonominin çağlar içerisinde evirilişinde, tarihsel ortak nokta, paranın merkezi birimler (hükümet, şehir devleti vb.) tarafından arz edilmiş olması ve arzın kontrolünün tek merkezden sağlanıyor olması olarak düşünülebilir. Paranın bir mübadele aracı, değer ölçüsü ve değer biriktirme aracı olması fonksiyonları da zaman içerisinde teamülen ortaya konulan unsurlar olmuştur(viii). Bunun yanı sıra, bir varlığın paraya dönüşebilme hızı ve kolaylığını ifade eden likidite, parayı diğer değer muhafaza araçlarından ayıran önemli bir özelliktir ve para kabul edilen her birimde aranan başkaca bir fonksiyondur.
Bitcoin’in yasal nitelendirilmesi, yukarıdaki açıklamalar değerlendirildiğinde tartışmalı bir hâl almaktadır. T.C. Merkez Bankası (“TCMB”) ve Sermaye Piyasası Kurulu (“SPK”)(ix), kripto para birimlerini emtia (eşya, commodity) olarak kabul etme eğilimindedir, ancak, iş bu yazının kaleme alındığı tarih itibariyle henüz bu şekilde bir nitelendirme olmadığı da söylenmelidir. Benzer eğilim, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu(“BDDK”)’nun 25 Kasım 2013 tarih ve 2013/32 sayılı Basın Açıklaması(x)’nda şu ifadelerle belirtilmektedir: “Herhangi bir resmi ya da özel kuruluş tarafından ihraç edilmeyen ve karşılığı için güvence verilmeyen bir sanal para birimi olarak bilinen Bitcoin, mevcut yapısı ve işleyişi itibarıyla (6493 s.) Kanun kapsamında elektronik para olarak değerlendirilememekte, bu nedenle de söz konusu Kanun çerçevesinde gözetim ve denetimi mümkün görülmemektedir.” BDDK aynı basın açıklamasında ayrıca, Bitcoin ve diğer sanal para birimlerinin volatilitesinin yüksek olduğunu, yani değerlerinin “aşırı oynak” olduğunu da belirtmiştir.
SPK’nin emtia veya genel olarak “diğer sermaye piyasası aracı” yönündeki bir nitelendirmede bulunmasının vergi hukuku bakımından değerli sonuçları mevcut olabilecektir. Gelir vergisine tabi gelir unsurları, Gelir Vergisi Kanunu (“GVK”)’nda ticari kazançlar, zirai kazançlar, ücretler, serbest meslek kazançları, gayrimenkul sermaye iratları, menkul sermaye iratları ve diğer kazanç ve iratlar olmak üzere sayılmıştır. GVK’ye göre gelir unsuru olmayan bir kazancın vergilendirmesi söz konusu olamayacağı göz önüne alındığında, Bitcoin ve diğer sanal para birimlerinin SPK tarafından “menkul kıymet”, “emtia” veya “para” olarak nitelendirilmesi durumunda Bitcoin kazancı vergilendirilebilecektir. 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu (“SP Kanunu”) madde 5/1 ve 3/1-ş hükmüne göre, SPK’nin Bitcoin hakkında “diğer sermaye piyasası aracı” biçiminde bir belirleme yapması halinde, GVK geçici 67. maddeye göre “diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılmasından sağlanan gelirler” kapsamına sokularak vergilendirilmesi mümkün olabilecektir. Öte yandan SPK, 27 Eylül 2018 tarih ve 2018/42 sayılı Bültenin D-1 bölümünde yer alan Kurul Karar Organı’nın 27/09/2018 tarih ve 47/1102 sayılı Kararı Uyarınca Yapılan Duyuru(xi)’da kripto para satışı ve token satışlarının kendi düzenleme ve gözetim alanı dışında kaldığını, bu yatırımların çok yüksek riskli ve spekülatif yatırımlar olduğu, halka arz ve kitle fonlamasına benzeyen yönlerinin bulunması nedeniyle somut duruma göre bazı token satışlarının kendi düzenleme alanına girebileceğini ve en önemlisi de bu alanda ikincil düzenleme çalışmalarının devam ettiğini belirtmiştir. SPK ayrıca çalışmaları devam eden düzenlemeler yürürlüğe girmeden kitle fonlaması adı altında izinsiz gerçekleştirilecek faaliyetler hakkında her türlü idari ve cezai tedbirlerin uygulanacağını da vurgulamıştır.
Sonuç ve Değerlendirmeler
Özellikle “kayıt-dışı” olması nedeniyle dünya ülkeleri tarafından çekinceyle karşılanan başta Bitcoin olmak üzere kripto para türleri, günümüzde kişiler açısından çoğunlukla bir yatırım aracı, kısmen de alışverişlerde ödeme aracı olarak kullanılmaktadır. Ancak, yukarıda bahsi geçen çekinceler, ülkelerin bu “alternatif para birimi”ne yalnızca tereddütle karşılaşmasına neden olmamış, özellikle 2018 yılı içerisinde alınan karşı ekonomik tedbirler, kripto paraların değerlerini ciddi şekilde düşmesine neden olmuştur. Gerçekten de, 2018 yılı içinde 20 bin Dolar civarında seyreden Bitcoin fiyatları, iş bu yazı tarihi itibariyle 3.400 Dolar seviyelerinde seyretmektedir.
Bitcoin ve sanal paralar konusunda öncü kabul edilebilecek İsviçre ve Amerika Birleşik Devletleri gibi devletleri bir kenara bırakacak olursak, Bitcoin’in hukuki niteliği ve bu niteliğe dayanarak yasal düzenlenişi konusunda global bir konsensüs ya da regülasyonun düzenlenebilmiş olduğunu söylemek güçtür. Türkiye açısından ise Bitcoin’in yüksek fiyatlandığı 2016-2017 senelerindeki vergilendirme odaklı yasal düzenleme çalışmalarından henüz sonuç bir sonuç alınamamıştır. ICO açısından düşünüldüğünde, bu konseptin halka arz ile benzeştirilerek uygulanacağını öngörmek söz konusu olabilecektir. Ülkemizde ise, önümüzdeki süreçte SPK ve Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı’ndan ikincil düzenlemelerin yayınlanması beklenmektedir. Bu kapsamda, Ticaret Bakanlığı’ndan Ocak 2019’da bir basın açıklaması yapılarak, bakanlık nezdinde “blockchain” biriminin kurulduğu bildirilmiştir. Bitcoin özelinde sanal paraların hukuki statüsü, gelecekteki söz konusu düzenlemeler ile kıyasen daha net görülebilecektir.
Stj. Av. Adar UÇAR
Av. Semih Alpay
Bu konuda detaylı bilgi almak için bize buradan ulaşabilirsiniz. Ofisimizin Bilişim Hukuku ve Bankacılık ve Finans Hukuku hakkındaki çalışmaları hakkında internet sayfamızdan bilgi alabilirsiniz.
Uçar Hukuk & Danışmanlık Bürosu
Faydalanılan Kaynaklar:
(i) Bozkurt Yüksel, Yrd. Doç. Dr. Armağan Ebru. Elektronik Para, Sanal Para, Bitcoin ve Linden Doları’na Hukuki Bir Bakış. 1. Aristo Yayıncılık, 2018. Baskı.
(ii) Nakamoto, Satoshi. «Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System.» 2008. Bitcoin. Web. 22 Aralık 2018. <https://bitcoin.org/bitcoin.pdf>.
(iii) Directive 2009/110/EC Of the European Parliament and of the Council of 16 September 2009 on the Taking Up, Pursuit and Prudential Supervision of the Business of Electronic Money Institutions. 16 Eylül 2009. Web. 22 Aralık 2018. <https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2009:267:0007:0017:EN:PDF>.
(iv) European Central Bank. European Central Bank: Virtual Currency Schemes. Germany: European Central Bank, 2012. Web. 22 December 2018. <https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/virtualcurrencyschemes201210en.pdf>.
(v) Ammous, Saifedean. Bitcoin Standardı. Çev. Evgin Serbest. 1. Liber Plus Yayınları, 2018. Baskı.
(vi) Dictionary.com. n.d. Web. 22 December 2018. <https://www.dictionary.com/browse/cryptography?s=t>.
(vii) Ethereum Price. n.d. Web. 22 December 2018. <https://www.coindesk.com/price/ethereum>.
(viii) Paranın Gelişimi, Fonksiyonları, Özellikleri. 5 Kasım 2018. Web. 22 Aralık 2018. <https://ekonomihukuk.com/para-banka/paranin-gelisimi-fonksiyonlari-ozellikleri/>.
(ix) Çarkacıoğlu, Dr. Abdurrahman. Kripto-Para Bitcoin. Araştırma Raporu. Sermaye Piyasası Kurulu. Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu Araştırma Dairesi, 2016. Web. 22 Aralık 2018. <http://www.spk.gov.tr/siteapps/yayin/yayingoster/1130>.
(x) Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu. «Basın Açıklaması.» 25 Kasım 2013. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu. Web. 22 Aralık 2018. <https://www.bddk.org.tr/ContentBddk/dokuman/duyuru_0512_01.pdf>.
(xi) «2018/42 Sayılı Sermaye Piyasası Kurulu Bülteni.» 27 Eylül 2018. Sermaye Piyasası Kurulu. Web. 22 Aralık 2018. <http://www.spk.gov.tr/Bulten/Goster?year=2018&no=42>.